Muhasebenin gelişimi ve Muhasebenin bölümleri
İşletme faaliyetlerinin bir kayıt tekniği olarak açıklanan muhasebe özdeş vakitte bir sunuş sanatıdır. 7000 yılık mazisi olan muhasebe en iptidai kayıt tekniğinden günümüz teknolojisine Enlem inkişaf göstermiştir. İşletmelerin faaliyetlerini kaydeden muhasebeciler vakte göre değişen kayıt tekniklerine, Biçim ve şartlara sadık kalırken bizzat üsluplarını da imla tekniğine katmışlardır.
Muhasebe işletmede Nakit ile Anlatım edilebilen işlemlerin sistemli bir şekilde kaydedilmesi, tasnif edilmesi, özetlenerek raporlar halinde sunulması, işletme faaliyetleri konusunda bilgilerin analizi, sentezi ve yorumlanması olarak tanımlanmaktadır. Önceleri yalnızca faaliyetlerin kaydı ile yetinen muhasebe değişen tutumsal şartlara göre Diğer görevleri de üstlenmiştir. Muhasebe işletme yöneticilerinin karar alma ve Denetim fonksiyonlarında Muavin olmakta, onlara Lüzumlu profili sağlayan bir sistem olarak Ehemmiyet kazanmaktadır.
İşletme yöneticileri, işletmelerin henüz Evvel tespit edilmiş amaçlara Müsait inkişaf gösterip göstermediğini, bu amaçlara ne aşama Müsait faaliyette bulunulduğunu, ürettikleri mamullerin birim maliyetlerinin ne olduğunu, randımanlı çalışıp çalışmadıklarını, işletmenin harbi kârlılığının ne olduğunu, kredi maliyetlerinin yatırımlarla karşılanıp karşılanmadığını ve bunlara benzer soruların cevaplarını muhasebeden alacaklardır. Şüphesiz, yöneticilerin doğru karar alabilmeleri için, muhasebenin sunduğu bilgilerin doğru ve sağlıklı olması gerekmektedir. Muhasebe kayıtlarının dayandığı belgelerin geçerli ve doğru olması muhasebe raporlarının gerçekçi olmasını sağlayacaktır. Ayrı olarak, muhasebe dönemi içinde kaydedilen profil Devre nihayetinde yapılan bir döküm işlemi ile gözden geçirilerek doğrulukları Denetim edilir ve işletmedeki kıymetler değerlemeye tabi tutularak harbi vaziyeti yansıtmaları sağlanır.
Çağımızdaki teknolojik inkişaf sonucunda muhasebe bilgisayarlar aracılığı ile tutulmaktadır. Bilgisayarların kullanımı muhasebenin el oyalayıcılığını ortadan kaldırmakta hızlı ve hatasız bilgi alınmasına Muavin olmaktadır.
1.1. Muhasebenin Tanımı:
Muhasebe, finansal karakterli, para ile ifade edilebilen işlem ve olayların kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek raporlar halinde sunulması ve yorumlanması ile ilgili bir sanat olarak tanımlanmaktadır.
1.1.1.Muhasebenin Sözlük Anlamı
Sözlük anlamı hesaplaşma, karşılıklı hesap görme, hesap işleriyle uğraşma, hesapların bütünü, hesap işlerinin yürütüldüğü yer, saymanlık olan muhasebenin tanımı, işletmenin varlıkları ve kaynakları ( sermayesi ve borçları) üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen mali nitelikli işlemlere ait bilgileri; kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunan bir bilgi sistemidir. Muhasebe, ekonomik faaliyetlerde bulunan işletmelerin, finansal (parasal) karakterdeki bütün işlem ve değerlerini kaydetme ve sınıflama ilmidir.
1.1.2. Muhasebe Nedir?
"Muhasebe, bir işletmede meydana gelen değer ve miktar artış ve azalışlarının sürekli şekilde kaydeden, belirli dönemlerde bunların özetini çıkaran (bilanço düzenlemesi gibi...) sonucu saptayan (kar- zarar tablosu düzenleme), raporlayan ve bunları yorumlayarak ilgisi bulunduğu kişilere ve kurumlara, amaçlarına uygun yararlı bilgiler sağlayan, sanat, bilim ve uygulamadır."
1.1.3.Muhasebenin Amacı ve Yararları
Muhasebe Sistemi muhasebe bilgilerinin ilgililere belli bir sistem içinde yeterli ve doğru olarak ulaştırılmasını, farklı işletmeler ile aynı işletmenin farklı dönem bilgilerinin karşılaştırılmasını, mali tablolarda yer alan hesap adlarının ve bu hesapların kapsamlarının standartlaştırılmasını ve muhasebede bir terim birliğinin sağlanmasını amaçlamıştır.
Muhasebede amaç, işletme veya kuruluşun finansal (veya para ile ifade edilebilen)faaliyetlerine esas olan bilgi ve belgelerin girilmesi, düzenlenmesi, raporlanması ve kullanışlı şekilde bilgi kullanıcılarına aktarılmasıdır. Muhasebenin birçok yararı olmakla birlikte en önde gelenleri şunlardır:
•İşletmenin sahip olduğu kıymetlerin tespitini sağlar.
•İşletmede meydana gelen dönem içi faaliyetlerle dönem sonunda ulaşılan sonuçların anlaşılmasını kolaylaştırır.
•İşletme ile iş yapan üçüncü şahısların ekonomik ve sosyal durumlarının bilinmesini sağlar.
•Üçüncü şahıslarla işletme arasında meydana gelen hukuki anlaşmazlıklarda devir teşkil eder.
•İşletmede çalışan personel ve görevlilerin su istimaline karşı işletme varlığını korur.
•İşletme sahibinin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol edilip incelenmesini sağlar.
1.2.1. Muhasebenin Doğuşu
Muhasebe konuları 15. yüzyıl sonuna kadar doğal bir seyir izleyerek gelişmiştir. Bu itibarla, teşebbüsler faaliyetleri sırasında karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını, olayların akışına bağlı bir şekilde pratik çareler arayıp bulmakla gidermeye çalışmışlardır. Ancak Toşkanalı bir rahip olup geniş bir matematik bilgisine sahip Luco Paciola'nun 1494 yılında İtalya da yayınladığı "Summa Aritmetica" adlı eserle birlikte muhasebenin doğal gelişme dönemi kapanmış, uygulamaların yanı sıra nazari düşünceler de konuyu etki altında bırakmaya başlamıştır. Böylece İtalya prensipleri itibariyle bütün dünyaya yayılan muhasebe tekniğindeki Rönesanssında beşiği olmuştur.
Söz konusu eserle birlikte, muhasebe tekniği aynı zamanda hem pratik hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir. Muzaaf muhasebe usulünün kurucusu olan Luco Paciola ile birlikte muhasebenin doğal gelişme seyri sona ermekte ticaret hayatının gelişmesine paralel olarak süratle gelişmiştir. Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe uygulamasına ve yönetim amaçlarına paralel bir şekilde işlenmesi 19. yüzyıl sonlarına doğru olmuştur. 19. yüzyıl muhasebe literatürünün gerek pratik gerek teorik alanlarda zenginleşip yaygın bir hal aldığı dönemdir.
Muhasebe konuları 15. yüzyıl sonuna kadar doğal bir seyir izleyerek gelişmiştir. Bu itibarla, teşebbüsler faaliyetleri sırasında karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını, olayların akışına bağlı bir şekilde pratik çareler arayıp bulmakla gidermeye çalışmışlardır. Ancak Toşkanalı bir rahip olup geniş bir matematik bilgisine sahip Luco Paciola'nun 1494 yılında İtalya da yayınladığı "Summa Aritmetica" adlı eserle birlikte muhasebenin doğal gelişme dönemi kapanmış, uygulamaların yanı sıra nazari düşünceler de konuyu etki altında bırakmaya başlamıştır. Böylece İtalya prensipleri itibariyle bütün dünyaya yayılan muhasebe tekniğindeki Rönesanssında beşiği olmuştur. Söz konusu eserle birlikte, muhasebe tekniği aynı zamanda hem pratik hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir. Muzaaf muhasebe usulünün kurucusu olan Luco Paciola ile birlikte muhasebenin doğal gelişme seyri sona ermekte ticaret hayatının gelişmesine paralel olarak süratle gelişmiştir. Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe uygulamasına ve yönetim amaçlarına paralel bir şekilde işlenmesi 19. yüzyıl sonlarına doğru olmuştur.
19. yüzyıl muhasebe literatürünün gerek pratik gerek teorik alanlarda zenginleşip yaygın bir hal aldığı dönemdir.
Muhasebe, finansal karakterli, para ile ifade edilebilen işlem ve olayların kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek raporlar halinde sunulması ve yorumlanması ile ilgili bir sanat olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanım muhasebenin klasik ve modern fonksiyonlarını da kapsamaktadır. İlk zamanlarda, defter tutma şeklinde kabul edilen muhasebe, işlem ve olayların kaydedilmesini, sınıflandırılmasını ve sonuçların raporlar halinde sunulmasını gerçekleştirmiştir. Ancak ekonomik gelişmeler neticesinde işletme yöneticileri muhasebeden bazı bilgileri analiz etmesini, yorumlamasını ve bunlarla ilgili raporları kendilerine sunmasını beklemişlerdir. Böylece zaman içinde muhasebe işlemlerin basit kayıt tekniğinden yöneticilerin karar almasına yardımcı olan ve işletme faaliyetlerini kontrol eden bir araç haline gelmiştir.
Muhasebe kayıtlarının kullanımı M.Ö. 5000 yıllarına kadar iner. Babil, Mısır, Eski Yunan, Roma, Eski Avrupa ve Orta Çağda muhasebe kayıtlarına rastlanmıştır. Ancak bu kayıtlar, sistemli belli kurallara dayanan sistemler olmayıp envanterlerle ilgili listeler ücret ödemeleri, borç alacak hesapları, vergi takdirleri ile ilgili kayıtlardı. İnsanlar ve işletmeler gelişimin her safhasında muhasebeyi kendi ihtiyaçlarına uygun olarak, bildikleri veya öğrendikleri kayıt ve analiz teknikleri çerçevesinde yönetim, kontrol, ticari delil, vergi toplama, raporlama gibi amaçlar için kullanmışlardır.
12. yüzyılda muhasebe kayıtları çok basit şekilde idi. Ticari ilişkilerin, ortaklıkların izlenmesi ile ilgili basit hatırlatıcı kayıtlardan ibaretti. İşletmenin kayıtları ile işletme sahiplerinin varlıklarına ait kayıtların ayrı olarak takibi ancak bu yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşmiştir.
13. yüzyılda kredi işlemlerindeki artış ve işletmelerin ihraç ürünleri için yabancı şehirlerde şubeler kurmaları veya acenteleri kullanmaları muhasebe kayıtlarını etkilemiş, daha karmaşık muhasebe kayıtlarına ihtiyaç doğurmuştur. Muhasebede modern anlamda yöntem 13. ve 14. yüzyıllarda çift taraftı kayıt sisteminin gelişmesi ile başlamıştır. Basit veya tek taraflı kayıt sistemi olarak tanımlanan ilkel muhasebede işlemler veya olaylar tek bir kayıt ile ifade edildiklerinden tek taraflı kayıt sistemi eksik, hata yapma ve yapılan hatanın ortaya çıkmaması ihtimali fazla olan bir sistemdi. Çift taraflı kayıt sistemi işletme faaliyetlerinin iki yönünü birden kavramış (her borçlu ile ilgili bir kredi verenin, her ödeyenle ilgili bir para alanın, her satıcı ile ilgili bir müşterinin olduğu), her işlem veya olay için en az iki kayıt yapmıştır. Böylece hata yapma ihtimalini azaltmış, kayıtların birbirini kontrol etmesini, hata yapıldığı zaman hatanın ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Haçlı seferi ile Akdeniz'de ticaretin gelişmesi ve Rönesans döneminde İtalya şehirlerindeki ticari canlılık kayıt sisteminin gelişmesini zorunlu hale getirmiştir.
Floransa'da ithalat, üretim ve elbise satışı ile uğraşan del Bene şirketi 1322 de etkili bir kayıt sistemi kurmuş, tam olarak çift taraflı kayıt sistemini gerçekleştirmemişse de çoğu durumda çift taraflı kayıt yapmıştır.
14. yüzyılda İtalyan tacirler ve imalâtçılar endüstriyel faaliyetleri büyütmüş ve şubeler kurmuşlardır. Banka ve diğer finansal kurumlarla Orta Asya'ya kadar ticareti organize etmişlerdir. Böylece İtalyan tacirlerinin ekonomik ve politik etkileri İskandinavya'dan Hindistan'a kadar yayılmıştır. 1340 yılında Cenova şehrinin yönetiminde çift taraflı kayıt sistemi tatmin edici bir hesap planı ile kullanılmıştır. Bu hesap planında ayrı masraf hesapları, bir sermaye hesabı olarak şehir hesabı kullanılmış, masraf ve gelir hesapları yılsonunda kapatılmıştır.
Çift taraflı kayıt sisteminde en büyük gelişme Tuscan'lı bir tüccar ve bankacı olan Francesco di MArco Datini'nin kayıtları ile sağlanmıştır. Datini'nin işletmesinde ilk zamanlar tek taraflı kayıt sistemi kullanılmış, 1390 yılından itibaren çift taraflı kayıt sistemine geçilmiştir. Datini'nin 31 Ocak 1399 tarihli Bilançosunda Borçlular, Alacaklılar, Dış İlişkiler Bakiyesi Şubeler Bakiyesi, Stoklar, Şüpheli Alacaklar, Ödenecek Vergiler, Amortismanlar, ihtiyatlar, pay senetleri, bilanço tanziminde izi bulunamayan hatalar gibi hesaplar vardı.
1397 de kurulmuş olan Floransa Medici Bankası da önemli örneklere sahipti. Bu işletme, diğer İtalya şehirlerinde şubeler, önemli ticaret merkezleri ve imalathaneler kurmuş ve işletmiştir. Muhasebe kayıtlarında her şube ve her fabrika ayrı bir varlık olarak ele alınmış, şubeler arasındaki hesapların karşılıklı çalışması ve kontrolü sağlanmıştır. Her şubenin bilançosunun bir nüshası Floransa'ya gönderiliyor, orada muhasebe kontrolü, şüpheli veya vadesi geçmiş alacakların takibi yapılıyordu. Ancak, Medici Bankasının uyguladığı çift taraflı kayıt sistemi faaliyetlerinin hacmine göre yetersizdi. Batılı yazarlara göre muhasebe üzerine yayınlanmış ilk kitap, İtalyan Matematikçi ve rahip olan Luca Pacioli'nin 1494'de yayınlanan "Summa di Aritmetica Geometria Proportioni et Proportionalita" isimli kitaptır. Bu kitabın "De Computis et Scriptures" başlıklı bölümü muhasebeye ayrılmıştı. Bu bölüm 1504'de Tuscany'de "La Scuola Perfetto dei Mercanti" ismi ile ayrı olarak yayınlanmıştır.
Pacioli çift taraflı kayıt sisteminin mucidi olduğunu ileri sürmemiştir. Gerçekten de Summa'da tarif edilen yöntemler Venedik'te 200 yıldan beri kullanılmakta idi.
Batılı yazarların ilk muhasebe kitabı yazarı olarak Pacioli'yi göstermelerine rağmen Abdullah İbn Muhammed İbn Kiya AI-Mazanderani'nin "Resalâ-i Falakiyya der ilmi Siyagat" isimli eseri 1363 yılında yayınlanmış olup çift taraflı kayıt sistemine ait ayrıntılı örneklere sahiptir.
Pacioli Summa'da çift kayıt sisteminde üç deftere dikkati çekmiştir. Bu defterler; yardımcı defter özelliğinde acente, yevmiye defteri ve defteri kebir (büyük defter)dir. Stoklar ve şahsi işlemler acenteye kaydedilmiştir. Acente için özel bir form veya standart düşünülmemiştir. Yevmiye defterinde kayıtlar borç ve alacak olarak ayrılmış, işlemler bir usul dâhilinde ve sırasıyla kaydedilmiştir. İşlemler yevmiye defterinden defteri kebire nakledilmişlerdir. Her hesabın sayfa numarasını ve durumunu gösteren bir tablo düzenlenmiştir. Gelir ve gider hesapları dönem sonunda kâr ve zarar hesabına aktarılmış, işletme kârının veya zararının bu hesaptan görülebileceği ve istenirse sermaye hesabına devredilip kapatılabileceği belirtilmiştir.
15. yüzyılda İtalya'da Pacioli'nin eserinde belirtilen basit muhasebe sistemi yaygın olarak kullanılmıştır. 15. yüzyılın ortalarında Del Bene şirketinin muhasebe kayıtlarında iki deftere rastlanılmıştır. Bu defterlerden biri maliyet kayıtlarına diğeri ticari işlemlere ayrılmıştı. Pacioli'nin zamanında maliyet analiz formlarının kullanıldığı kesin olmakla beraber sunmada bununla ilgili tekniklerden bahsedilmemiştir.
Datini muhasebesinde yabancı paralar için ayrı kolonlar kullanılmış, yerli para ve yabancı para değerleri arasındaki farktan dolayı kar ve zarar hesaplanmıştır.
Pacioli Summa'nın 34. bölümünde çift taraflı kayıt sistemini tanımlamıştır. Ancak, bu tanımlama 15. yüzyıl Venedikli tacirlerin uygulamalarını yansıtmak şeklinde olmuştur. 1525 yılında da Antonio Togliente "Luminario di Aritmetica" adlı eserinde çift taraflı kayıt sistemi ile ilgili kavramı ilk defa kullanmıştır.
1500'Ieri takip eden yıllarda çift taraflı kayıt sistemi Avrupa'ya yayılmıştır. 16. yüzyılda muhasebe konusunda çeşitli lisanlarda çok sayıda kitap yayınlanmıştır. Bu kitapların hepsi az çok sunmaya dayanmıştır. Domenico Manzoni'nin "Quaderno doppio col suo giornale secondo il costume di Venetio" isimli kitabı 1540 ile 1574 yılları arasında 6 baskı yapmıştır. Pacioli'nin kitabından daha fazla örneklere sahip olmakla beraber bazı kısımları Pacioli'nin eserinden kelime kelime alınmıştır. Muhasebe konusunda ilk İngiliz eseri olan Hugh Oldcastle'ın "Profıtable Treatyca" 1543 yılında yayınlanmıştır. Bu eser de Pacioli'nin çok benzer bir kopyasıdır. John Mellis'in "Briefe Instruction" isimli eseri de eski yayınların yeniden derlenip toplanmasıyla meydana gelmiştir. Ympyn'nin "Notable and Excellent Woorke" isimli kitabı 1543'de Fransa ve Almanya'da aynı anda yayınlanmış 1547 de İngilizce çevirisi yapılmıştır. John Waddington'un 1567 de yayınlanmış "Briefe Instruction" isimli eseri iIe Flichard Dafforne'nin 1635 de yayınlanmış 'The Merchant's Mirrour" isimli eseri Alman ticari uygulamalarından örneklere sahiptir.
1569 da James Peel yardımcı defterlerin kullanılmasını yevmiye defterinin kaldırılmasını savunmuştur. 1769 da Benjamin Booth defteri kebire geçirmeden önce kayıtları özetleyici olarak yardımcı defter kullanımını teklif etmiştir.
16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa'da daha yaygın olarak, İngiltere ve Hollanda'da da kısmen kullanılan çift taraflı kayıt sistemi 18. yüzyılda tartışılmaya başlanmıştır.
Edward Jones'un 1796 da yayınlanmış kitabında İtalyan sistemi eleştirilmiş, tek taraflı kayıt sistemine dayanan bir yöntem teklif edilmiştir. Jones'un kitabı 1797 de Amerika'da basılmış ve çeşitli dillere çevrilmiştir. Uluslararası bir üne kavuşan tek İngiliz eseri olmuştur. Fakat maalesef ilk ilgiden sonra genel kabul kazanamamıştır.
Muhasebe İtalyan tacirler tarafından ticaretin gelişimi ile Avrupa’ya yayılmıştır. Uygulamada kullanımı ile sistemde düzeltmeler yapılmıştır. İlk muhasebe yazarları bilgileri uygulamacılara aktarmışlar. Uygulamacılar da modern kayıt ve raporlama yöntemlerinin kurulmasına yardımcı olmuşlardır.
Muhasebe kayıt ve raporlama tekniklerindeki gelişmeler zamanımıza kadar yavaş fakat düzenli olarak devam etmiş ve devam etmektedir.
Muhasebe kavramı açısından burada önemli olan muhasebenin tarihçesi değil, muhasebe anlayışındaki gelişmelerdir. Gerçi muhasebe anlayışındaki değişmeler de tarihi gelişim içinde olmuş, toplumların ve ekonomik hayatın gelişmesi ve muhasebeye olan ihtiyacın zaman içindeki değişimi ile birlikte gerçekleşmiştir. Bugün yaygın olan ve ülkemizde uygulanan muhasebenin de temelini oluşturan çift taraflı muhasebe (muzaaf kayıt usulü) 1494 tarihinde Venedik’te yayımlandığı bir eseriyle Luca Pacioli adlı bir İtalyan tarafından dünyaya tanıtılmıştır. Ondan önce de İtalyan kayıt yönteminin varlığı bilinmesine rağmen, bu eser ilk sistemli eser olma özelliğini taşımaktadır.
Muhasebe, ekonomik faaliyetlerde bulunan işletmelerin, finansal (parasal) karakterdeki bütün işlem ve değerlerini kaydetme ve sınıflama ilmidir.
1.2.2. Yirminci Yüzyılda Muhasebe
20. yüzyılın başlarından itibaren maliyet ve yönetim muhasebesi konularında önemli gelişmeler olmuştur. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise muhasebede önemli bir gelişme gösterip, insan kaynakları muhasebesi, sosyal muhasebe, enflasyon muhasebesi, uluslararası muhasebe gibi konularda yeni kayıt ve raporlama teknikleri geliştirilmiştir.
2.1. TÜRKİYE’DE MUHASEBENİN GELİŞİMİ
Muhasebe nazari ve tatbiki yönleri itibariyle ülkemizde dört aşamadan geçmiştir.
2.1.1. 1850 - 1925 Dönemi
Ülkemizde muhasebenin belli bir nizama bağlanması 1850 tarihli "Kanunname-i Ticaret" ile başlar. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanununun tercümesi olan bu metin tüccarların tutmakla yükümlü bulundukları defterler hakkında hükümler getirmiştir. Batı memleketlerinde olduğu gibi muhasebe konuları ülkemizde uzun süre Ticaret Muhasebesi veya Genel Muhasebe çerçevesinde kalmıştır.
2.1.2.1926 - 1938 Dönemi
Bu süre içerisinde yürürlüğe giren 865 sayılı Türk Ticaret Kanununun Alman Ticaret Kanunundan alınmış olduğu için anonim şirketler bunların hesapları ile bilançolarını ilgilendiren açıklamalar Alman literatüründen yararlanmak suretiyle gelişmiştir. 1926 yılında yürürlüğe giren Ticaret Kanununda şirket hesaplarının tutuluş şekli ile karın hesaplanması üzerinde durulmuş ayrıca hesap dönemleriyle sınırlı olarak döküm çalışmaları, bilanço ve kar zarar tablolarının düzenlenmesi gibi hususlarda belli esaslar getirilmiştir.
2.1.3.1939 - 1947 Dönemi
İktisadi devlet teşekküllerinin faaliyetlerini düzenlemek üzere 1938 yılında yürürlüğe girmiş bulunan 3460 sayılı kanunun aynı zamanda İşletme Bütçesi tatbikatına yol açmış Başbakanlık Umumi Murakabe heyeti ise, ülkemizde iktisadi karakter taşıyan inceleme usullerinin önderliği yapılmış, devletçe yapılan fiyat kontrol uygulamaları işletmeleri maliyet muhasebesi konularına itmiştir.
2.1.4.1948 - 1960 Dönemi
Özellikle hazırlıklar tamamlanıp 1950 yılında yürürlüğe giren gelir vergisi reformuna ilişkin mevzuat eskisine kıyasla çok geniş bir mükellef zümresini muhasebe konularıyla yakından ilgilenme durumunda bırakmıştır. Bu arada vergi tekniği ve muhasebe uygulamaları açısından belli prensipler getiren 5422 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu kayıt nizamı bakımından teşebbüsleri yeni bir düzen içerisine sokmuştur.
2.1.5.Günümüzdeki Durum
1960 yılından sonra ülkemizde başlayan planlı kalkınma dönemi ile birlikte gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde faaliyette bulunan işletmelerden özellikle plan hedeflerine uygun yatırım harcamalarına girişenleri yeni muhasebe tekniklerini de izlemek zorunda kalmışlardır.
12.03.1964 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 440 sayılı kanunun geçici 1 maddesine göre uygun olarak kurulması öngörülen İktisadi Devlet Teşekküllerini yeniden düzenleme komisyonu muhasebe usullerinin ıslahı ve tekdüzeni için esaslar tespit etmeye komisyonun mali işler ve muhasebe grubu tarafından başlanmıştır.
Bu komisyon 1964 ile 1968 yılına kadar başarılı bir şekilde çalışarak batı ülkelerinde büyük güçlüklerle ve örgütlenmiş kuruluşların yardımlarıyla 20. yüzyılın başlarında uygulamaya konan muhasebe bilgilerinde tekdüzeni yurdumuzda da tüm ülkenin planlı ve programlı hedef tutan 5 yıllık kalkınma planlarına uygun bir şekilde hazırlamıştır.
Hem İktisadi Devlet Teşekküllerini hem de Özel sektörü hedef alan tekdüzen hesap sistemi bilahare özel sektörün karşı koyması ile İktisadi Devlet Teşekkülleri için zorunlu özel sektör için isteğe bağlı bir görüşle 1972 yılı başından itibaren uygulama alanına sokulmuştur.
Gerçekten anılan komisyon Mali İşler ve Muhasebe grubu tarafından yurdumuzun İktisadi Devlet Teşekküllerinde olduğu kadar özel sektörde de senelerden beri beklenen tekdüzen bir muhasebe ve raporlama sisteminin hazırlanıp uygulamaya konulmuş bulunması yurt ekonomisinin gelişmesinde çok önemli bir hareket noktası olmuştur.
1972 yılından itibaren İktisadi Devlet Teşekküllerinde zorunlu olarak uygulanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi, özel sektörde de 1994 yılından itibaren zorunlu olarak uygulanmaya başlamış ve uygulamaya devam edilmektedir. Ülkemizdeki muhasebe gelişimine gelince, Cumhuriyet dönemine kadar ülkemizde muhasebe basit kayıt usullerine dayandırılmıştır. Uygulama daha çok devlet sektöründe görülmüştür.
Cumhuriyet döneminde 1960 yılına kadar muhasebeye Alman etkisi hâkim olmuştur. Sümerbank için hazırlanan Muhasebe sistemi İktisadi Devlet Teşekküllerinin çoğu tarafından benimsenip uygulanmıştır. 1972 yılından itibaren de Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Tek Düzen Muhasebe Sisteminin uygulamasına geçilmiştir.
Sermaye Piyasası Kurulu, kendine tabi işletmeler için 1983 yılı başında Mali Tablo formları ve 1984 yılı başında Genel Hesap Planı yayınlamıştır. Böylece muhasebe uygulamasında bir tek düzene doğru hareket edilmiştir. 1993 yılı başından itibaren de Maliye Bakanlığının yayınladığı Tek Düzen Muhasebe Sistemi yürürlüğe girmiştir.
Bilgisayarların gelişmesi ile muhasebe uygulamalarında bilgisayarlardan faydalanma oldukça yaygınlaşmıştır. Muhasebede kullanılan hesap planlarının tek düzene bağlanması, uygulamalarla ilgili standartların oluşturulması ve uygulamalarının zorunlu hale getirilmesi, bilgisayar muhasebe paket programlarının çok geliştirilmiş olması yakın gelecekte muhasebe tekniğinin öğretimini gereksiz kılacaktır. Bilgisayar kullanımı konusunda otomasyona geçmiş gelişmiş işletmelerde muhasebe bilgisi olmayan bilgisayar operatörleri işletmenin faaliyetlerini bilgisayar ekranlarından girmekte, arka planda muhasebe kayıtları ve raporları otomatik olarak oluşmaktadır. Belki de, muhasebenin mantığını ve tekniğinin temelini oluşturan, İtalyan sistemi olarak tanımlanan çift taraflı kayıt sisteminin kullanımı günümüz teknolojisinin gelişmişliği karşısında artık tartışılmalıdır.
3.1.İŞLETME FAALİYETLERİNDE MUHASEBENİN KONUMU
İnsanların ihtiyaçları çeşitlidir. Bu ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetleri insanların kendilerinin yaratması olanaksızdır. Değişik mal ve hizmetler farklı kişiler tarafından yaratılı. Dolayısıyla ihtiyaçlarını gidermek için başkalarının yaratmış olduğu mal ve hizmetlerden yararlanırlar.
İnsanların ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetleri ise işletme adını verdiğimiz iktisadi birimler karşılar. İşletmeler mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. İşçi çalıştırırlar, hammadde malzeme satın alınır. Mal alınır satılır, bunlara bağlı olarak para tahsilâtı ve ödemeleri ile çok sayıda benzer işlemler yapılır. İşletmelerin bu faaliyetleri sırasında varlıkları ve kaynaklarında değişmeler meydana gelir. İşte muhasebe yapılan faaliyetleri ve buna bağlı olarak oluşan değişmeleri saptar ve bunları yeni kararlar alınmasında tekrar kullanılabilir bilgiler haline getirir. Bu çerçevede muhasebe şu şekilde tanımlanabilir;
3.2.MUHASEBENİN SAĞLADIĞI BİLGİLER VE HİZMET AMACI
İşletmelerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları karar durumları organizasyonunun her kademesinde farklıdır ve farklı bilgilere sahip olmayı gerektirir. Ancak aşağıdaki üç çeşit bilgi organizasyon kademesinin ihtiyaçlarına yanıt veren genel bilgiler niteliğindedir.
(I) İşlerin nasıl gittiği konusundaki bilgiler
(II) Önemli sorunları görmemizi sağlayacak bilgiler,
(III) Aynı amaca ulaşmanın birden fazla yolu varsa, en iyi yolun hangisi olduğunu anlatacak bilgiler.
Muhasebe, işte bu üç tür bilgiyi sağlar. Buna göre muhasebenin fonksiyonları şöyle sıralanabilir:
Kayıt tutma; mali nitelikli işlemlerin veya değer hareketlerinin sunulması ve yorumlamaya hazırlanması amacıyla yazılması ve belgelenmesidir.
Sınıflandırma; kayıt edilmiş bilgileri tasnif etmek, raporlamak ve yorumlamak yoluyla yerine getirir.
Özetleme; çok sayıdaki bilgilerin kullanılabilir bilgiler şeklinde kısaltılması işlemidir. Bu fonksiyon zaman zaman karşılaşılan özel sorunlarını çözümüne yardımcı olur ve gene özel raporların hazırlanmasını gerektirir.
İşletmelerde akış gösteren işlerin ve görevlerin türleri ayrı ayrı gözden geçirildiğinde, muhasebede çalışanların görevlerinin diğerlerine göre oldukça monoton ve can sıkıcı bir iş olarak görüldüğü söylenebilir. Genellikle denilebilir ki gerek ticari ve gerekse teknik alanda faaliyet gösterenlerin yaptıkları işlere kıyasla muhasebede çalışanların yaptıkları işler, verimsiz gibi görünmektedir. Çünkü muhasebeciler, yeni bir takım malların üretimi bakımından teknik buluş ile üretimine devam edilen malların üretim biçimi ve türleri üzerinde bir değişiklik yapmazlar. Ancak bunları yapma görevini üzerine almış olanların bu yönde alacakları kararlara ışık tutarak yardımcı olurlar. Muhasebeciler bu işlevlerine yerine getirirlerken, başkalarına hizmet etmiş olurlar. Aynı zamanda bu hizmet işletmenin başarılı olması için yapılan yönetim çalışmalarımı olumlu yönde etkileyen önemli ve şerefli bir hizmet sayılır. Muhasebenin düzenleyeceği maliyetlere ait bilgilerin. bilançoları, gelir tablolarının karar vermeyi kolaylaştırıcı ve tamamlayıcı nitelikte olması beklenir. Çünkü şayet karar vermeye yetkili kişiler işletmeyi yönetirlerken muhasebe tekniğinden ve bilgilerinden yararlanmasını bilirlerse, bu durumda muhasebe önemli bir amaç için hizmet etmiş sayılır. Muhasebecilerin düzenlemiş olduğu bilgilerden karar almada ve yargıya varmada yararlanılmadıkça bu bilgiler önemli bir değer taşımaz.
3.3.MUHASEBE UYGULAMASINI ZORUNLU KILAN NEDENLER
Muhasebe bazı kısımları yasal zorunluluklar nedeniyle, bazı kısımları ise işletmeyle ilgili çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla uygulanır.
3.3.1.(I) Yasal Zorunluluklar
İşlemeler istemeseler de, yasalar işletmeleri belirli esaslar dâhilinde muhasebe kayıtlarını yapmaya zorlamaktadır. Türkiye'de gelir vergisi kanununun 38. maddesi, Vergi Usul Kanunu (VUK Mad. 171-226), Türk Ticaret Kanunu (Mad. 66-86), Katma Değer Vergisi Kanunu (KDV Mad. 54)'nda muhasebe kayıtları ile ilgili hükümler yer almıştır.
3.3.2.(II) İşletmeyle ilgili çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarının karşılanması
İşletmelerin artan işlevleriyle birlikte, işletmeyle ilgili çıkar gruplarının sayısı da artmıştır. Bu çıkar grupları işletme sahipleri, işletme yöneticileri ve çalışanlar, kredi kurumlan, devlet, kamu ile işçi ve memur sendikalarıdır. İşletme sahipleri; büyük ekonomik ve teknolojik gelişmeler sonucunda işletmeler büyümüş ve daha karmaşık hale gelmiştir. Bu durum işletme sahipliği ile yöneticiliği kavramlarının birbirinden ayrılmasına neden olmuştur. Artık işletme sahiplerinin yönetimde fonksiyonları kalmamıştır. İşletmeleri yöneticiler kontrol ederken işletme sahipleri de yöneticileri kontrol eder hale gelmişlerdir.
İşletme yöneticileri ve çalışanlar; günümüzde işletmelerin yönetiminde profesyonel yöneticiler görev almaktadır. Yöneticilerin başarısı, faaliyetler sonucu işletmenin ulaştığı finansal güç ve karlılık ile ölçülür. Söz konusu bilgileri sağlayan araç ise muhasebedir.
İşletmenin durumunu çok yakından izleyen bir grupta, o işletmede çalışan memur ve işçilerdir. İşletme personeli muhasebe verilerinden karlılık durumunu öğrenerek ücret artışı isteminde bulunur. Ayrıca muhasebeden sağlanan veriler işlerinin sürekliliğine ilişkin bilgileri de yansıtacaktır. Kredi kurumları; işletmelere kısa süreli kredi verenler işletmenin borç ödeme gücü hakkında, uzun süreli kredi verenler ise işletmenin gelir trendi ve yatırım politikası hakkında bilgi sahibi olmak isterler. Bu konularda gerekli veriler yine muhasebeden sağlanır. Devlet ve kamu işletmelerinin ödeyecekleri vergiler devleti yakından ilgilendirir. Devlet, alacağı vergileri kontrol edebilmek için, işletmenin faaliyet sonucu ve işleyişi ile ilgili bilgilere ihtiyacı vardır. Ayrıca ekonomi ile ilgili mikro ve makro analizler yaparken, işletmelere ait muhasebe verilerini de kullanırlar. Kamunun ekonomik durumu etkileyen işletmelerin faaliyetleriyle ilgilenmesi doğaldır. Toplumun önemli bir kısmını oluşturan işletmeler hakkındaki gerekli bilgileri ise kamu muhasebeden sağlar. İşçi ve memur sendikaları; işçi ve memurların ücret artışı ve diğer istemleri, bunların temsilcisi olan sendikalar tarafından yapılır. Toplu iş sözleşmelerinin dayanağı ise muhasebe verileridir.
3.4.İŞLETMELERDE MUHASEBE BÖLÜMÜNÜN ÖRGÜTLENMESİ
Muhasebe departman, hemen her işletmede kurmay bölümü niteliğindedir. Görevi yürütme yetkisini kullanan yöneticilere ve diğer kurmay personele özel hizmette bulunmaktır. Bu hizmetlere bütçeleme, fiyat tespiti ve özel kararlar gibi konularda danışmanlık yapmak ve bilgi sağlamak yoluyla yardımcı olmak da dahildir. Muhasebe departmanın büyüklüğü ve iş örgütlenmesi saptarken muhasebe bilgilerinin işletmeye sağlayacağı yarar ile yükleneceği külfetler birbiriyle kıyaslanmalıdır. Daha iyi ve daha geniş bir muhasebe örgütü daha çok ve daha ayrıntılı bilgi sağlayacaktır. Ancak bu ek bilginin değeri, muhasebe örgütündeki genişlemenin külfetlerinden fazla değilse bu genişleme, gereksiz ve yararsızdır.
3.5.YÖNETİMDE MUHASEBENİN ROLÜ
Bir işletmenin amaçlarını etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için iyi bir yönetime gereksinme vardır. Etkili bir yönetim ise işletme faaliyetleri hakkında doğru ve anlamlı bilgi ve verilere dayanarak fonksiyonunu yerine getirir. İşletme içindeki bilgi ve verilerin arz ve talebi söz konusudur. Değer hareketleriyle ilgili bilgi ve verilerin arzını işletmenin muhasebe departmanı yapar. İşletmenin yönetimi ise bu bilgileri talep eden durumundadır. Bu talepler ne kadar iyi karşılanırsa işletmenin yönetimi o derece başarılı yürütülür. Bir işletme yöneticisi, mali sorumluluklarını yerine getirip getiremeyeceğini işletmenin karla veya zararla -çalışıp çalışmadığını muhasebe verilerine dayanarak öğrenir 6. Muhasebe işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde ve denetiminde de yöneticilerin en büyük yardımcısıdır.
Yönetim geleceğe yönelik faaliyetleriyle ilgili kararların alınmasında muhasebenin önemli rolü olduğu görülür. Muhasebeden sağlanan bilgiler veya verilerin analizi yoluyla geliştirilen bilgiler çeşitli işletme kararlarımın temelini oluşturur.
SONUÇ
Bir yönetim aracı olan muhasebenin sağladığı bilgi ve verilerle birçok grup ve kuruluşlar yukarıdan ilgilenmektedir. İşletme yönetiminden ve işletmeyle ilgili kararların alınmasından sorumlu yöneticilerin, muhasebeyle ilgili temel bilgilere sahip olmaları gereklidir. Yöneticilerin muhasebe verilerinden yararlanmadan herhangi bir işletme karan almaları olanaksızdır.
Günümüzde muhasebe, sadece geçmiş olayları kaydeden bir sistem olmaktan çıkmış, faaliyetlerin önceden, planlanmasına ve sonuçların anlamlı bir biçimde tahliline olanak veren etkili bir yönetim aracı haline gelmiştir.
![[Resim: genel-muhasebe_w460_h300.jpg]](https://www.iienstitu.com/uploads/uzaktan-egitim/genel-muhasebe_w460_h300.jpg)
İşletme faaliyetlerinin bir kayıt tekniği olarak açıklanan muhasebe özdeş vakitte bir sunuş sanatıdır. 7000 yılık mazisi olan muhasebe en iptidai kayıt tekniğinden günümüz teknolojisine Enlem inkişaf göstermiştir. İşletmelerin faaliyetlerini kaydeden muhasebeciler vakte göre değişen kayıt tekniklerine, Biçim ve şartlara sadık kalırken bizzat üsluplarını da imla tekniğine katmışlardır.
Muhasebe işletmede Nakit ile Anlatım edilebilen işlemlerin sistemli bir şekilde kaydedilmesi, tasnif edilmesi, özetlenerek raporlar halinde sunulması, işletme faaliyetleri konusunda bilgilerin analizi, sentezi ve yorumlanması olarak tanımlanmaktadır. Önceleri yalnızca faaliyetlerin kaydı ile yetinen muhasebe değişen tutumsal şartlara göre Diğer görevleri de üstlenmiştir. Muhasebe işletme yöneticilerinin karar alma ve Denetim fonksiyonlarında Muavin olmakta, onlara Lüzumlu profili sağlayan bir sistem olarak Ehemmiyet kazanmaktadır.
İşletme yöneticileri, işletmelerin henüz Evvel tespit edilmiş amaçlara Müsait inkişaf gösterip göstermediğini, bu amaçlara ne aşama Müsait faaliyette bulunulduğunu, ürettikleri mamullerin birim maliyetlerinin ne olduğunu, randımanlı çalışıp çalışmadıklarını, işletmenin harbi kârlılığının ne olduğunu, kredi maliyetlerinin yatırımlarla karşılanıp karşılanmadığını ve bunlara benzer soruların cevaplarını muhasebeden alacaklardır. Şüphesiz, yöneticilerin doğru karar alabilmeleri için, muhasebenin sunduğu bilgilerin doğru ve sağlıklı olması gerekmektedir. Muhasebe kayıtlarının dayandığı belgelerin geçerli ve doğru olması muhasebe raporlarının gerçekçi olmasını sağlayacaktır. Ayrı olarak, muhasebe dönemi içinde kaydedilen profil Devre nihayetinde yapılan bir döküm işlemi ile gözden geçirilerek doğrulukları Denetim edilir ve işletmedeki kıymetler değerlemeye tabi tutularak harbi vaziyeti yansıtmaları sağlanır.
Çağımızdaki teknolojik inkişaf sonucunda muhasebe bilgisayarlar aracılığı ile tutulmaktadır. Bilgisayarların kullanımı muhasebenin el oyalayıcılığını ortadan kaldırmakta hızlı ve hatasız bilgi alınmasına Muavin olmaktadır.
1.1. Muhasebenin Tanımı:
Muhasebe, finansal karakterli, para ile ifade edilebilen işlem ve olayların kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek raporlar halinde sunulması ve yorumlanması ile ilgili bir sanat olarak tanımlanmaktadır.
1.1.1.Muhasebenin Sözlük Anlamı
Sözlük anlamı hesaplaşma, karşılıklı hesap görme, hesap işleriyle uğraşma, hesapların bütünü, hesap işlerinin yürütüldüğü yer, saymanlık olan muhasebenin tanımı, işletmenin varlıkları ve kaynakları ( sermayesi ve borçları) üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen mali nitelikli işlemlere ait bilgileri; kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunan bir bilgi sistemidir. Muhasebe, ekonomik faaliyetlerde bulunan işletmelerin, finansal (parasal) karakterdeki bütün işlem ve değerlerini kaydetme ve sınıflama ilmidir.
1.1.2. Muhasebe Nedir?
"Muhasebe, bir işletmede meydana gelen değer ve miktar artış ve azalışlarının sürekli şekilde kaydeden, belirli dönemlerde bunların özetini çıkaran (bilanço düzenlemesi gibi...) sonucu saptayan (kar- zarar tablosu düzenleme), raporlayan ve bunları yorumlayarak ilgisi bulunduğu kişilere ve kurumlara, amaçlarına uygun yararlı bilgiler sağlayan, sanat, bilim ve uygulamadır."
1.1.3.Muhasebenin Amacı ve Yararları
Muhasebe Sistemi muhasebe bilgilerinin ilgililere belli bir sistem içinde yeterli ve doğru olarak ulaştırılmasını, farklı işletmeler ile aynı işletmenin farklı dönem bilgilerinin karşılaştırılmasını, mali tablolarda yer alan hesap adlarının ve bu hesapların kapsamlarının standartlaştırılmasını ve muhasebede bir terim birliğinin sağlanmasını amaçlamıştır.
Muhasebede amaç, işletme veya kuruluşun finansal (veya para ile ifade edilebilen)faaliyetlerine esas olan bilgi ve belgelerin girilmesi, düzenlenmesi, raporlanması ve kullanışlı şekilde bilgi kullanıcılarına aktarılmasıdır. Muhasebenin birçok yararı olmakla birlikte en önde gelenleri şunlardır:
•İşletmenin sahip olduğu kıymetlerin tespitini sağlar.
•İşletmede meydana gelen dönem içi faaliyetlerle dönem sonunda ulaşılan sonuçların anlaşılmasını kolaylaştırır.
•İşletme ile iş yapan üçüncü şahısların ekonomik ve sosyal durumlarının bilinmesini sağlar.
•Üçüncü şahıslarla işletme arasında meydana gelen hukuki anlaşmazlıklarda devir teşkil eder.
•İşletmede çalışan personel ve görevlilerin su istimaline karşı işletme varlığını korur.
•İşletme sahibinin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol edilip incelenmesini sağlar.
1.2.1. Muhasebenin Doğuşu
Muhasebe konuları 15. yüzyıl sonuna kadar doğal bir seyir izleyerek gelişmiştir. Bu itibarla, teşebbüsler faaliyetleri sırasında karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını, olayların akışına bağlı bir şekilde pratik çareler arayıp bulmakla gidermeye çalışmışlardır. Ancak Toşkanalı bir rahip olup geniş bir matematik bilgisine sahip Luco Paciola'nun 1494 yılında İtalya da yayınladığı "Summa Aritmetica" adlı eserle birlikte muhasebenin doğal gelişme dönemi kapanmış, uygulamaların yanı sıra nazari düşünceler de konuyu etki altında bırakmaya başlamıştır. Böylece İtalya prensipleri itibariyle bütün dünyaya yayılan muhasebe tekniğindeki Rönesanssında beşiği olmuştur.
Söz konusu eserle birlikte, muhasebe tekniği aynı zamanda hem pratik hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir. Muzaaf muhasebe usulünün kurucusu olan Luco Paciola ile birlikte muhasebenin doğal gelişme seyri sona ermekte ticaret hayatının gelişmesine paralel olarak süratle gelişmiştir. Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe uygulamasına ve yönetim amaçlarına paralel bir şekilde işlenmesi 19. yüzyıl sonlarına doğru olmuştur. 19. yüzyıl muhasebe literatürünün gerek pratik gerek teorik alanlarda zenginleşip yaygın bir hal aldığı dönemdir.
Muhasebe konuları 15. yüzyıl sonuna kadar doğal bir seyir izleyerek gelişmiştir. Bu itibarla, teşebbüsler faaliyetleri sırasında karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını, olayların akışına bağlı bir şekilde pratik çareler arayıp bulmakla gidermeye çalışmışlardır. Ancak Toşkanalı bir rahip olup geniş bir matematik bilgisine sahip Luco Paciola'nun 1494 yılında İtalya da yayınladığı "Summa Aritmetica" adlı eserle birlikte muhasebenin doğal gelişme dönemi kapanmış, uygulamaların yanı sıra nazari düşünceler de konuyu etki altında bırakmaya başlamıştır. Böylece İtalya prensipleri itibariyle bütün dünyaya yayılan muhasebe tekniğindeki Rönesanssında beşiği olmuştur. Söz konusu eserle birlikte, muhasebe tekniği aynı zamanda hem pratik hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir. Muzaaf muhasebe usulünün kurucusu olan Luco Paciola ile birlikte muhasebenin doğal gelişme seyri sona ermekte ticaret hayatının gelişmesine paralel olarak süratle gelişmiştir. Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe uygulamasına ve yönetim amaçlarına paralel bir şekilde işlenmesi 19. yüzyıl sonlarına doğru olmuştur.
19. yüzyıl muhasebe literatürünün gerek pratik gerek teorik alanlarda zenginleşip yaygın bir hal aldığı dönemdir.
Muhasebe, finansal karakterli, para ile ifade edilebilen işlem ve olayların kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenerek raporlar halinde sunulması ve yorumlanması ile ilgili bir sanat olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanım muhasebenin klasik ve modern fonksiyonlarını da kapsamaktadır. İlk zamanlarda, defter tutma şeklinde kabul edilen muhasebe, işlem ve olayların kaydedilmesini, sınıflandırılmasını ve sonuçların raporlar halinde sunulmasını gerçekleştirmiştir. Ancak ekonomik gelişmeler neticesinde işletme yöneticileri muhasebeden bazı bilgileri analiz etmesini, yorumlamasını ve bunlarla ilgili raporları kendilerine sunmasını beklemişlerdir. Böylece zaman içinde muhasebe işlemlerin basit kayıt tekniğinden yöneticilerin karar almasına yardımcı olan ve işletme faaliyetlerini kontrol eden bir araç haline gelmiştir.
Muhasebe kayıtlarının kullanımı M.Ö. 5000 yıllarına kadar iner. Babil, Mısır, Eski Yunan, Roma, Eski Avrupa ve Orta Çağda muhasebe kayıtlarına rastlanmıştır. Ancak bu kayıtlar, sistemli belli kurallara dayanan sistemler olmayıp envanterlerle ilgili listeler ücret ödemeleri, borç alacak hesapları, vergi takdirleri ile ilgili kayıtlardı. İnsanlar ve işletmeler gelişimin her safhasında muhasebeyi kendi ihtiyaçlarına uygun olarak, bildikleri veya öğrendikleri kayıt ve analiz teknikleri çerçevesinde yönetim, kontrol, ticari delil, vergi toplama, raporlama gibi amaçlar için kullanmışlardır.
12. yüzyılda muhasebe kayıtları çok basit şekilde idi. Ticari ilişkilerin, ortaklıkların izlenmesi ile ilgili basit hatırlatıcı kayıtlardan ibaretti. İşletmenin kayıtları ile işletme sahiplerinin varlıklarına ait kayıtların ayrı olarak takibi ancak bu yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşmiştir.
13. yüzyılda kredi işlemlerindeki artış ve işletmelerin ihraç ürünleri için yabancı şehirlerde şubeler kurmaları veya acenteleri kullanmaları muhasebe kayıtlarını etkilemiş, daha karmaşık muhasebe kayıtlarına ihtiyaç doğurmuştur. Muhasebede modern anlamda yöntem 13. ve 14. yüzyıllarda çift taraftı kayıt sisteminin gelişmesi ile başlamıştır. Basit veya tek taraflı kayıt sistemi olarak tanımlanan ilkel muhasebede işlemler veya olaylar tek bir kayıt ile ifade edildiklerinden tek taraflı kayıt sistemi eksik, hata yapma ve yapılan hatanın ortaya çıkmaması ihtimali fazla olan bir sistemdi. Çift taraflı kayıt sistemi işletme faaliyetlerinin iki yönünü birden kavramış (her borçlu ile ilgili bir kredi verenin, her ödeyenle ilgili bir para alanın, her satıcı ile ilgili bir müşterinin olduğu), her işlem veya olay için en az iki kayıt yapmıştır. Böylece hata yapma ihtimalini azaltmış, kayıtların birbirini kontrol etmesini, hata yapıldığı zaman hatanın ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Haçlı seferi ile Akdeniz'de ticaretin gelişmesi ve Rönesans döneminde İtalya şehirlerindeki ticari canlılık kayıt sisteminin gelişmesini zorunlu hale getirmiştir.
Floransa'da ithalat, üretim ve elbise satışı ile uğraşan del Bene şirketi 1322 de etkili bir kayıt sistemi kurmuş, tam olarak çift taraflı kayıt sistemini gerçekleştirmemişse de çoğu durumda çift taraflı kayıt yapmıştır.
14. yüzyılda İtalyan tacirler ve imalâtçılar endüstriyel faaliyetleri büyütmüş ve şubeler kurmuşlardır. Banka ve diğer finansal kurumlarla Orta Asya'ya kadar ticareti organize etmişlerdir. Böylece İtalyan tacirlerinin ekonomik ve politik etkileri İskandinavya'dan Hindistan'a kadar yayılmıştır. 1340 yılında Cenova şehrinin yönetiminde çift taraflı kayıt sistemi tatmin edici bir hesap planı ile kullanılmıştır. Bu hesap planında ayrı masraf hesapları, bir sermaye hesabı olarak şehir hesabı kullanılmış, masraf ve gelir hesapları yılsonunda kapatılmıştır.
Çift taraflı kayıt sisteminde en büyük gelişme Tuscan'lı bir tüccar ve bankacı olan Francesco di MArco Datini'nin kayıtları ile sağlanmıştır. Datini'nin işletmesinde ilk zamanlar tek taraflı kayıt sistemi kullanılmış, 1390 yılından itibaren çift taraflı kayıt sistemine geçilmiştir. Datini'nin 31 Ocak 1399 tarihli Bilançosunda Borçlular, Alacaklılar, Dış İlişkiler Bakiyesi Şubeler Bakiyesi, Stoklar, Şüpheli Alacaklar, Ödenecek Vergiler, Amortismanlar, ihtiyatlar, pay senetleri, bilanço tanziminde izi bulunamayan hatalar gibi hesaplar vardı.
1397 de kurulmuş olan Floransa Medici Bankası da önemli örneklere sahipti. Bu işletme, diğer İtalya şehirlerinde şubeler, önemli ticaret merkezleri ve imalathaneler kurmuş ve işletmiştir. Muhasebe kayıtlarında her şube ve her fabrika ayrı bir varlık olarak ele alınmış, şubeler arasındaki hesapların karşılıklı çalışması ve kontrolü sağlanmıştır. Her şubenin bilançosunun bir nüshası Floransa'ya gönderiliyor, orada muhasebe kontrolü, şüpheli veya vadesi geçmiş alacakların takibi yapılıyordu. Ancak, Medici Bankasının uyguladığı çift taraflı kayıt sistemi faaliyetlerinin hacmine göre yetersizdi. Batılı yazarlara göre muhasebe üzerine yayınlanmış ilk kitap, İtalyan Matematikçi ve rahip olan Luca Pacioli'nin 1494'de yayınlanan "Summa di Aritmetica Geometria Proportioni et Proportionalita" isimli kitaptır. Bu kitabın "De Computis et Scriptures" başlıklı bölümü muhasebeye ayrılmıştı. Bu bölüm 1504'de Tuscany'de "La Scuola Perfetto dei Mercanti" ismi ile ayrı olarak yayınlanmıştır.
Pacioli çift taraflı kayıt sisteminin mucidi olduğunu ileri sürmemiştir. Gerçekten de Summa'da tarif edilen yöntemler Venedik'te 200 yıldan beri kullanılmakta idi.
Batılı yazarların ilk muhasebe kitabı yazarı olarak Pacioli'yi göstermelerine rağmen Abdullah İbn Muhammed İbn Kiya AI-Mazanderani'nin "Resalâ-i Falakiyya der ilmi Siyagat" isimli eseri 1363 yılında yayınlanmış olup çift taraflı kayıt sistemine ait ayrıntılı örneklere sahiptir.
Pacioli Summa'da çift kayıt sisteminde üç deftere dikkati çekmiştir. Bu defterler; yardımcı defter özelliğinde acente, yevmiye defteri ve defteri kebir (büyük defter)dir. Stoklar ve şahsi işlemler acenteye kaydedilmiştir. Acente için özel bir form veya standart düşünülmemiştir. Yevmiye defterinde kayıtlar borç ve alacak olarak ayrılmış, işlemler bir usul dâhilinde ve sırasıyla kaydedilmiştir. İşlemler yevmiye defterinden defteri kebire nakledilmişlerdir. Her hesabın sayfa numarasını ve durumunu gösteren bir tablo düzenlenmiştir. Gelir ve gider hesapları dönem sonunda kâr ve zarar hesabına aktarılmış, işletme kârının veya zararının bu hesaptan görülebileceği ve istenirse sermaye hesabına devredilip kapatılabileceği belirtilmiştir.
15. yüzyılda İtalya'da Pacioli'nin eserinde belirtilen basit muhasebe sistemi yaygın olarak kullanılmıştır. 15. yüzyılın ortalarında Del Bene şirketinin muhasebe kayıtlarında iki deftere rastlanılmıştır. Bu defterlerden biri maliyet kayıtlarına diğeri ticari işlemlere ayrılmıştı. Pacioli'nin zamanında maliyet analiz formlarının kullanıldığı kesin olmakla beraber sunmada bununla ilgili tekniklerden bahsedilmemiştir.
Datini muhasebesinde yabancı paralar için ayrı kolonlar kullanılmış, yerli para ve yabancı para değerleri arasındaki farktan dolayı kar ve zarar hesaplanmıştır.
Pacioli Summa'nın 34. bölümünde çift taraflı kayıt sistemini tanımlamıştır. Ancak, bu tanımlama 15. yüzyıl Venedikli tacirlerin uygulamalarını yansıtmak şeklinde olmuştur. 1525 yılında da Antonio Togliente "Luminario di Aritmetica" adlı eserinde çift taraflı kayıt sistemi ile ilgili kavramı ilk defa kullanmıştır.
1500'Ieri takip eden yıllarda çift taraflı kayıt sistemi Avrupa'ya yayılmıştır. 16. yüzyılda muhasebe konusunda çeşitli lisanlarda çok sayıda kitap yayınlanmıştır. Bu kitapların hepsi az çok sunmaya dayanmıştır. Domenico Manzoni'nin "Quaderno doppio col suo giornale secondo il costume di Venetio" isimli kitabı 1540 ile 1574 yılları arasında 6 baskı yapmıştır. Pacioli'nin kitabından daha fazla örneklere sahip olmakla beraber bazı kısımları Pacioli'nin eserinden kelime kelime alınmıştır. Muhasebe konusunda ilk İngiliz eseri olan Hugh Oldcastle'ın "Profıtable Treatyca" 1543 yılında yayınlanmıştır. Bu eser de Pacioli'nin çok benzer bir kopyasıdır. John Mellis'in "Briefe Instruction" isimli eseri de eski yayınların yeniden derlenip toplanmasıyla meydana gelmiştir. Ympyn'nin "Notable and Excellent Woorke" isimli kitabı 1543'de Fransa ve Almanya'da aynı anda yayınlanmış 1547 de İngilizce çevirisi yapılmıştır. John Waddington'un 1567 de yayınlanmış "Briefe Instruction" isimli eseri iIe Flichard Dafforne'nin 1635 de yayınlanmış 'The Merchant's Mirrour" isimli eseri Alman ticari uygulamalarından örneklere sahiptir.
1569 da James Peel yardımcı defterlerin kullanılmasını yevmiye defterinin kaldırılmasını savunmuştur. 1769 da Benjamin Booth defteri kebire geçirmeden önce kayıtları özetleyici olarak yardımcı defter kullanımını teklif etmiştir.
16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa'da daha yaygın olarak, İngiltere ve Hollanda'da da kısmen kullanılan çift taraflı kayıt sistemi 18. yüzyılda tartışılmaya başlanmıştır.
Edward Jones'un 1796 da yayınlanmış kitabında İtalyan sistemi eleştirilmiş, tek taraflı kayıt sistemine dayanan bir yöntem teklif edilmiştir. Jones'un kitabı 1797 de Amerika'da basılmış ve çeşitli dillere çevrilmiştir. Uluslararası bir üne kavuşan tek İngiliz eseri olmuştur. Fakat maalesef ilk ilgiden sonra genel kabul kazanamamıştır.
Muhasebe İtalyan tacirler tarafından ticaretin gelişimi ile Avrupa’ya yayılmıştır. Uygulamada kullanımı ile sistemde düzeltmeler yapılmıştır. İlk muhasebe yazarları bilgileri uygulamacılara aktarmışlar. Uygulamacılar da modern kayıt ve raporlama yöntemlerinin kurulmasına yardımcı olmuşlardır.
Muhasebe kayıt ve raporlama tekniklerindeki gelişmeler zamanımıza kadar yavaş fakat düzenli olarak devam etmiş ve devam etmektedir.
Muhasebe kavramı açısından burada önemli olan muhasebenin tarihçesi değil, muhasebe anlayışındaki gelişmelerdir. Gerçi muhasebe anlayışındaki değişmeler de tarihi gelişim içinde olmuş, toplumların ve ekonomik hayatın gelişmesi ve muhasebeye olan ihtiyacın zaman içindeki değişimi ile birlikte gerçekleşmiştir. Bugün yaygın olan ve ülkemizde uygulanan muhasebenin de temelini oluşturan çift taraflı muhasebe (muzaaf kayıt usulü) 1494 tarihinde Venedik’te yayımlandığı bir eseriyle Luca Pacioli adlı bir İtalyan tarafından dünyaya tanıtılmıştır. Ondan önce de İtalyan kayıt yönteminin varlığı bilinmesine rağmen, bu eser ilk sistemli eser olma özelliğini taşımaktadır.
Muhasebe, ekonomik faaliyetlerde bulunan işletmelerin, finansal (parasal) karakterdeki bütün işlem ve değerlerini kaydetme ve sınıflama ilmidir.
1.2.2. Yirminci Yüzyılda Muhasebe
20. yüzyılın başlarından itibaren maliyet ve yönetim muhasebesi konularında önemli gelişmeler olmuştur. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise muhasebede önemli bir gelişme gösterip, insan kaynakları muhasebesi, sosyal muhasebe, enflasyon muhasebesi, uluslararası muhasebe gibi konularda yeni kayıt ve raporlama teknikleri geliştirilmiştir.
2.1. TÜRKİYE’DE MUHASEBENİN GELİŞİMİ
Muhasebe nazari ve tatbiki yönleri itibariyle ülkemizde dört aşamadan geçmiştir.
2.1.1. 1850 - 1925 Dönemi
Ülkemizde muhasebenin belli bir nizama bağlanması 1850 tarihli "Kanunname-i Ticaret" ile başlar. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanununun tercümesi olan bu metin tüccarların tutmakla yükümlü bulundukları defterler hakkında hükümler getirmiştir. Batı memleketlerinde olduğu gibi muhasebe konuları ülkemizde uzun süre Ticaret Muhasebesi veya Genel Muhasebe çerçevesinde kalmıştır.
2.1.2.1926 - 1938 Dönemi
Bu süre içerisinde yürürlüğe giren 865 sayılı Türk Ticaret Kanununun Alman Ticaret Kanunundan alınmış olduğu için anonim şirketler bunların hesapları ile bilançolarını ilgilendiren açıklamalar Alman literatüründen yararlanmak suretiyle gelişmiştir. 1926 yılında yürürlüğe giren Ticaret Kanununda şirket hesaplarının tutuluş şekli ile karın hesaplanması üzerinde durulmuş ayrıca hesap dönemleriyle sınırlı olarak döküm çalışmaları, bilanço ve kar zarar tablolarının düzenlenmesi gibi hususlarda belli esaslar getirilmiştir.
2.1.3.1939 - 1947 Dönemi
İktisadi devlet teşekküllerinin faaliyetlerini düzenlemek üzere 1938 yılında yürürlüğe girmiş bulunan 3460 sayılı kanunun aynı zamanda İşletme Bütçesi tatbikatına yol açmış Başbakanlık Umumi Murakabe heyeti ise, ülkemizde iktisadi karakter taşıyan inceleme usullerinin önderliği yapılmış, devletçe yapılan fiyat kontrol uygulamaları işletmeleri maliyet muhasebesi konularına itmiştir.
2.1.4.1948 - 1960 Dönemi
Özellikle hazırlıklar tamamlanıp 1950 yılında yürürlüğe giren gelir vergisi reformuna ilişkin mevzuat eskisine kıyasla çok geniş bir mükellef zümresini muhasebe konularıyla yakından ilgilenme durumunda bırakmıştır. Bu arada vergi tekniği ve muhasebe uygulamaları açısından belli prensipler getiren 5422 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu kayıt nizamı bakımından teşebbüsleri yeni bir düzen içerisine sokmuştur.
2.1.5.Günümüzdeki Durum
1960 yılından sonra ülkemizde başlayan planlı kalkınma dönemi ile birlikte gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde faaliyette bulunan işletmelerden özellikle plan hedeflerine uygun yatırım harcamalarına girişenleri yeni muhasebe tekniklerini de izlemek zorunda kalmışlardır.
12.03.1964 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 440 sayılı kanunun geçici 1 maddesine göre uygun olarak kurulması öngörülen İktisadi Devlet Teşekküllerini yeniden düzenleme komisyonu muhasebe usullerinin ıslahı ve tekdüzeni için esaslar tespit etmeye komisyonun mali işler ve muhasebe grubu tarafından başlanmıştır.
Bu komisyon 1964 ile 1968 yılına kadar başarılı bir şekilde çalışarak batı ülkelerinde büyük güçlüklerle ve örgütlenmiş kuruluşların yardımlarıyla 20. yüzyılın başlarında uygulamaya konan muhasebe bilgilerinde tekdüzeni yurdumuzda da tüm ülkenin planlı ve programlı hedef tutan 5 yıllık kalkınma planlarına uygun bir şekilde hazırlamıştır.
Hem İktisadi Devlet Teşekküllerini hem de Özel sektörü hedef alan tekdüzen hesap sistemi bilahare özel sektörün karşı koyması ile İktisadi Devlet Teşekkülleri için zorunlu özel sektör için isteğe bağlı bir görüşle 1972 yılı başından itibaren uygulama alanına sokulmuştur.
Gerçekten anılan komisyon Mali İşler ve Muhasebe grubu tarafından yurdumuzun İktisadi Devlet Teşekküllerinde olduğu kadar özel sektörde de senelerden beri beklenen tekdüzen bir muhasebe ve raporlama sisteminin hazırlanıp uygulamaya konulmuş bulunması yurt ekonomisinin gelişmesinde çok önemli bir hareket noktası olmuştur.
1972 yılından itibaren İktisadi Devlet Teşekküllerinde zorunlu olarak uygulanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi, özel sektörde de 1994 yılından itibaren zorunlu olarak uygulanmaya başlamış ve uygulamaya devam edilmektedir. Ülkemizdeki muhasebe gelişimine gelince, Cumhuriyet dönemine kadar ülkemizde muhasebe basit kayıt usullerine dayandırılmıştır. Uygulama daha çok devlet sektöründe görülmüştür.
Cumhuriyet döneminde 1960 yılına kadar muhasebeye Alman etkisi hâkim olmuştur. Sümerbank için hazırlanan Muhasebe sistemi İktisadi Devlet Teşekküllerinin çoğu tarafından benimsenip uygulanmıştır. 1972 yılından itibaren de Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Tek Düzen Muhasebe Sisteminin uygulamasına geçilmiştir.
Sermaye Piyasası Kurulu, kendine tabi işletmeler için 1983 yılı başında Mali Tablo formları ve 1984 yılı başında Genel Hesap Planı yayınlamıştır. Böylece muhasebe uygulamasında bir tek düzene doğru hareket edilmiştir. 1993 yılı başından itibaren de Maliye Bakanlığının yayınladığı Tek Düzen Muhasebe Sistemi yürürlüğe girmiştir.
Bilgisayarların gelişmesi ile muhasebe uygulamalarında bilgisayarlardan faydalanma oldukça yaygınlaşmıştır. Muhasebede kullanılan hesap planlarının tek düzene bağlanması, uygulamalarla ilgili standartların oluşturulması ve uygulamalarının zorunlu hale getirilmesi, bilgisayar muhasebe paket programlarının çok geliştirilmiş olması yakın gelecekte muhasebe tekniğinin öğretimini gereksiz kılacaktır. Bilgisayar kullanımı konusunda otomasyona geçmiş gelişmiş işletmelerde muhasebe bilgisi olmayan bilgisayar operatörleri işletmenin faaliyetlerini bilgisayar ekranlarından girmekte, arka planda muhasebe kayıtları ve raporları otomatik olarak oluşmaktadır. Belki de, muhasebenin mantığını ve tekniğinin temelini oluşturan, İtalyan sistemi olarak tanımlanan çift taraflı kayıt sisteminin kullanımı günümüz teknolojisinin gelişmişliği karşısında artık tartışılmalıdır.
3.1.İŞLETME FAALİYETLERİNDE MUHASEBENİN KONUMU
İnsanların ihtiyaçları çeşitlidir. Bu ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetleri insanların kendilerinin yaratması olanaksızdır. Değişik mal ve hizmetler farklı kişiler tarafından yaratılı. Dolayısıyla ihtiyaçlarını gidermek için başkalarının yaratmış olduğu mal ve hizmetlerden yararlanırlar.
İnsanların ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetleri ise işletme adını verdiğimiz iktisadi birimler karşılar. İşletmeler mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. İşçi çalıştırırlar, hammadde malzeme satın alınır. Mal alınır satılır, bunlara bağlı olarak para tahsilâtı ve ödemeleri ile çok sayıda benzer işlemler yapılır. İşletmelerin bu faaliyetleri sırasında varlıkları ve kaynaklarında değişmeler meydana gelir. İşte muhasebe yapılan faaliyetleri ve buna bağlı olarak oluşan değişmeleri saptar ve bunları yeni kararlar alınmasında tekrar kullanılabilir bilgiler haline getirir. Bu çerçevede muhasebe şu şekilde tanımlanabilir;
3.2.MUHASEBENİN SAĞLADIĞI BİLGİLER VE HİZMET AMACI
İşletmelerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları karar durumları organizasyonunun her kademesinde farklıdır ve farklı bilgilere sahip olmayı gerektirir. Ancak aşağıdaki üç çeşit bilgi organizasyon kademesinin ihtiyaçlarına yanıt veren genel bilgiler niteliğindedir.
(I) İşlerin nasıl gittiği konusundaki bilgiler
(II) Önemli sorunları görmemizi sağlayacak bilgiler,
(III) Aynı amaca ulaşmanın birden fazla yolu varsa, en iyi yolun hangisi olduğunu anlatacak bilgiler.
Muhasebe, işte bu üç tür bilgiyi sağlar. Buna göre muhasebenin fonksiyonları şöyle sıralanabilir:
Kayıt tutma; mali nitelikli işlemlerin veya değer hareketlerinin sunulması ve yorumlamaya hazırlanması amacıyla yazılması ve belgelenmesidir.
Sınıflandırma; kayıt edilmiş bilgileri tasnif etmek, raporlamak ve yorumlamak yoluyla yerine getirir.
Özetleme; çok sayıdaki bilgilerin kullanılabilir bilgiler şeklinde kısaltılması işlemidir. Bu fonksiyon zaman zaman karşılaşılan özel sorunlarını çözümüne yardımcı olur ve gene özel raporların hazırlanmasını gerektirir.
İşletmelerde akış gösteren işlerin ve görevlerin türleri ayrı ayrı gözden geçirildiğinde, muhasebede çalışanların görevlerinin diğerlerine göre oldukça monoton ve can sıkıcı bir iş olarak görüldüğü söylenebilir. Genellikle denilebilir ki gerek ticari ve gerekse teknik alanda faaliyet gösterenlerin yaptıkları işlere kıyasla muhasebede çalışanların yaptıkları işler, verimsiz gibi görünmektedir. Çünkü muhasebeciler, yeni bir takım malların üretimi bakımından teknik buluş ile üretimine devam edilen malların üretim biçimi ve türleri üzerinde bir değişiklik yapmazlar. Ancak bunları yapma görevini üzerine almış olanların bu yönde alacakları kararlara ışık tutarak yardımcı olurlar. Muhasebeciler bu işlevlerine yerine getirirlerken, başkalarına hizmet etmiş olurlar. Aynı zamanda bu hizmet işletmenin başarılı olması için yapılan yönetim çalışmalarımı olumlu yönde etkileyen önemli ve şerefli bir hizmet sayılır. Muhasebenin düzenleyeceği maliyetlere ait bilgilerin. bilançoları, gelir tablolarının karar vermeyi kolaylaştırıcı ve tamamlayıcı nitelikte olması beklenir. Çünkü şayet karar vermeye yetkili kişiler işletmeyi yönetirlerken muhasebe tekniğinden ve bilgilerinden yararlanmasını bilirlerse, bu durumda muhasebe önemli bir amaç için hizmet etmiş sayılır. Muhasebecilerin düzenlemiş olduğu bilgilerden karar almada ve yargıya varmada yararlanılmadıkça bu bilgiler önemli bir değer taşımaz.
3.3.MUHASEBE UYGULAMASINI ZORUNLU KILAN NEDENLER
Muhasebe bazı kısımları yasal zorunluluklar nedeniyle, bazı kısımları ise işletmeyle ilgili çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla uygulanır.
3.3.1.(I) Yasal Zorunluluklar
İşlemeler istemeseler de, yasalar işletmeleri belirli esaslar dâhilinde muhasebe kayıtlarını yapmaya zorlamaktadır. Türkiye'de gelir vergisi kanununun 38. maddesi, Vergi Usul Kanunu (VUK Mad. 171-226), Türk Ticaret Kanunu (Mad. 66-86), Katma Değer Vergisi Kanunu (KDV Mad. 54)'nda muhasebe kayıtları ile ilgili hükümler yer almıştır.
3.3.2.(II) İşletmeyle ilgili çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarının karşılanması
İşletmelerin artan işlevleriyle birlikte, işletmeyle ilgili çıkar gruplarının sayısı da artmıştır. Bu çıkar grupları işletme sahipleri, işletme yöneticileri ve çalışanlar, kredi kurumlan, devlet, kamu ile işçi ve memur sendikalarıdır. İşletme sahipleri; büyük ekonomik ve teknolojik gelişmeler sonucunda işletmeler büyümüş ve daha karmaşık hale gelmiştir. Bu durum işletme sahipliği ile yöneticiliği kavramlarının birbirinden ayrılmasına neden olmuştur. Artık işletme sahiplerinin yönetimde fonksiyonları kalmamıştır. İşletmeleri yöneticiler kontrol ederken işletme sahipleri de yöneticileri kontrol eder hale gelmişlerdir.
İşletme yöneticileri ve çalışanlar; günümüzde işletmelerin yönetiminde profesyonel yöneticiler görev almaktadır. Yöneticilerin başarısı, faaliyetler sonucu işletmenin ulaştığı finansal güç ve karlılık ile ölçülür. Söz konusu bilgileri sağlayan araç ise muhasebedir.
İşletmenin durumunu çok yakından izleyen bir grupta, o işletmede çalışan memur ve işçilerdir. İşletme personeli muhasebe verilerinden karlılık durumunu öğrenerek ücret artışı isteminde bulunur. Ayrıca muhasebeden sağlanan veriler işlerinin sürekliliğine ilişkin bilgileri de yansıtacaktır. Kredi kurumları; işletmelere kısa süreli kredi verenler işletmenin borç ödeme gücü hakkında, uzun süreli kredi verenler ise işletmenin gelir trendi ve yatırım politikası hakkında bilgi sahibi olmak isterler. Bu konularda gerekli veriler yine muhasebeden sağlanır. Devlet ve kamu işletmelerinin ödeyecekleri vergiler devleti yakından ilgilendirir. Devlet, alacağı vergileri kontrol edebilmek için, işletmenin faaliyet sonucu ve işleyişi ile ilgili bilgilere ihtiyacı vardır. Ayrıca ekonomi ile ilgili mikro ve makro analizler yaparken, işletmelere ait muhasebe verilerini de kullanırlar. Kamunun ekonomik durumu etkileyen işletmelerin faaliyetleriyle ilgilenmesi doğaldır. Toplumun önemli bir kısmını oluşturan işletmeler hakkındaki gerekli bilgileri ise kamu muhasebeden sağlar. İşçi ve memur sendikaları; işçi ve memurların ücret artışı ve diğer istemleri, bunların temsilcisi olan sendikalar tarafından yapılır. Toplu iş sözleşmelerinin dayanağı ise muhasebe verileridir.
3.4.İŞLETMELERDE MUHASEBE BÖLÜMÜNÜN ÖRGÜTLENMESİ
Muhasebe departman, hemen her işletmede kurmay bölümü niteliğindedir. Görevi yürütme yetkisini kullanan yöneticilere ve diğer kurmay personele özel hizmette bulunmaktır. Bu hizmetlere bütçeleme, fiyat tespiti ve özel kararlar gibi konularda danışmanlık yapmak ve bilgi sağlamak yoluyla yardımcı olmak da dahildir. Muhasebe departmanın büyüklüğü ve iş örgütlenmesi saptarken muhasebe bilgilerinin işletmeye sağlayacağı yarar ile yükleneceği külfetler birbiriyle kıyaslanmalıdır. Daha iyi ve daha geniş bir muhasebe örgütü daha çok ve daha ayrıntılı bilgi sağlayacaktır. Ancak bu ek bilginin değeri, muhasebe örgütündeki genişlemenin külfetlerinden fazla değilse bu genişleme, gereksiz ve yararsızdır.
3.5.YÖNETİMDE MUHASEBENİN ROLÜ
Bir işletmenin amaçlarını etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için iyi bir yönetime gereksinme vardır. Etkili bir yönetim ise işletme faaliyetleri hakkında doğru ve anlamlı bilgi ve verilere dayanarak fonksiyonunu yerine getirir. İşletme içindeki bilgi ve verilerin arz ve talebi söz konusudur. Değer hareketleriyle ilgili bilgi ve verilerin arzını işletmenin muhasebe departmanı yapar. İşletmenin yönetimi ise bu bilgileri talep eden durumundadır. Bu talepler ne kadar iyi karşılanırsa işletmenin yönetimi o derece başarılı yürütülür. Bir işletme yöneticisi, mali sorumluluklarını yerine getirip getiremeyeceğini işletmenin karla veya zararla -çalışıp çalışmadığını muhasebe verilerine dayanarak öğrenir 6. Muhasebe işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde ve denetiminde de yöneticilerin en büyük yardımcısıdır.
Yönetim geleceğe yönelik faaliyetleriyle ilgili kararların alınmasında muhasebenin önemli rolü olduğu görülür. Muhasebeden sağlanan bilgiler veya verilerin analizi yoluyla geliştirilen bilgiler çeşitli işletme kararlarımın temelini oluşturur.
SONUÇ
Bir yönetim aracı olan muhasebenin sağladığı bilgi ve verilerle birçok grup ve kuruluşlar yukarıdan ilgilenmektedir. İşletme yönetiminden ve işletmeyle ilgili kararların alınmasından sorumlu yöneticilerin, muhasebeyle ilgili temel bilgilere sahip olmaları gereklidir. Yöneticilerin muhasebe verilerinden yararlanmadan herhangi bir işletme karan almaları olanaksızdır.
Günümüzde muhasebe, sadece geçmiş olayları kaydeden bir sistem olmaktan çıkmış, faaliyetlerin önceden, planlanmasına ve sonuçların anlamlı bir biçimde tahliline olanak veren etkili bir yönetim aracı haline gelmiştir.
![[Resim: irket-sreleri-ve-erp-modlleri-www.mavvo....9x1256.jpg]](https://www.mavvo.com.tr/assets/images/irket-sreleri-ve-erp-modlleri-www.mavvo.com.tr-2029x1256.jpg)
![[Resim: 1280-uX10_cover.jpg]](https://i.teknolojioku.com/2/640/360/storage/files/images/2019/03/26/1280-uX10_cover.jpg)
![[Resim: 202.jpg?fit=570%2C380]](https://i0.wp.com/www.birsenyener.com/wp-content/uploads/2017/11/202.jpg?fit=570%2C380)
![[Resim: crypto-pump-and-dump-640x410.jpg]](https://cryptoguidepro.com/wp-content/uploads/2018/05/crypto-pump-and-dump-640x410.jpg)